آیا تا به حال در محیط کار خود با ابهاماتی در مورد ساعت کاری مواجه شدهاید؟ عدم آگاهی از قوانین ساعت کاری میتواند به اختلافات بین کارگر و کارفرما منجر شود.
کارگر ۲۴ – در این مقاله، با بررسی دقیق ساعت کاری قانون کار، شما را با حقوق خود آشنا میکنیم که تعادل بهتری بین کار و زندگی داشته باشید.
ساعت کاری در قانون کار
طبق قانون کار، ساعت کاری کارگران به سه دسته تقسیم میشود: مشاغل عادی، مشاغل سخت و زیانآور و کارگران نوجوان. در ادامه، جزئیات ساعت کاری قانونی برای هریک از این گروهها به صورت خلاصه و دقیق شرح داده شده است.
ساعت کاری کارگران در قانون کار
در ماده ۵۱ قانون کار اینطور تعریف شده است که ساعت کاری قانون کار، مدت زمانی است که کارگر، انرژی یا زمان خود را با هدف انجام دادن کار در اختیار کارفرما میگذارد. به غیر از موارد استثنایی ذکر شده در قانون، ساعتهای کاری کارگران در شبانه روز نباید بیشتر از ۸ ساعت شود. رعایت قوانین معین شده در قانون کار برای کارگر و کارفرما اجباری است؛ یعنی ساعت کاری قانون کار برای کارگران نباید از حداکثر مجازی که گفته شده، بیشتر باشد.
ساعت کار مشاغل سخت و زیان آور
ساعات کاری در قانون کار برای مشاغل سخت و زیانآور به دلیل خطرات جسمی و روانی، محدودتر است. ماده ۵۲ تصریح میکند که ساعات روزانه نباید از ۶ ساعت و هفتگی از ۳۶ ساعت تجاوز کند.
منظور از کارهای سخت و زیانآور مشاغلی است که به دلیل عوامل فیزیکی، شیمیایی، بیولوژیکی یا شرایط غیر استاندارد محیط کار به سلامت جسمی و روانی کارگر آسیب میرساند. این مشاغل براساس آییننامه شورای عالی حفاظت فنی شناسایی و طبقهبندی میشوند. در صورتی که حتی با تجهیزات و امکانات مناسب نتوان شرایط محیط کار را به استانداردهای لازم رساند، آن شغل در دسته سخت و زیانآور قرار میگیرد.
کارگران شاغل در این مشاغل به دلیل شرایط سخت محیط کار، در مقایسه با سایر افراد، خستگی جسمی و روانی بیشتری را تجربه میکنند. این شرایط در بلندمدت میتواند منجر به عوارض جسمی و روانی شود. به همین دلیل، کارفرما موظف است ساعت کاری را در چارچوب محدودههای تعیین شده در نظر بگیرد و حق ندارد کارگر را انجام کار بیش از این میزان اجبار کند.
ساعت کار نوجوانان در قانون کار
کارگر نوجوان به کارگری میگویند که بین ۱۵ تا ۱۸ سال سن دارد. براساس ماده ۸۲ قانون کار، میزان ساعات کاری کارگر نوجوان نیم ساعت کمتر از کارگران معمولی است. بنابراین، حداکثر ساعت کاری مجاز برای کارگران نوجوان را ۷.۵ ساعت در روز و ۴۱ ساعت در هفته محاسبه میکنند. ترتیب استفاده از این ساعات کاری با توافق کارگر و کارفرما تعیین میشود.
نکته مهم
محدودیتهای مهم برای کارگران نوجوان:
اضافهکاری و کار در شیفت شب برای این گروه از کارگران غیرمجاز است.
انجام کارهای سخت و زیان آور برای کارگران نوجوان ممنوع است.
انواع ساعات کاری روزانه، هفتگی و ماهانه
شاید برایتان سوال باشد که ساعات کاری روزانه، هفتگی و ماهانه کارگران چقدر در ماه است؟ در ادامه هرکدام را به تفکیک توضیح میدهیم.
ساعت کار روزانه
طبق ماده ۶۲ قانون کار روز جمعه، روز تعطیل هفتگی با استفاده از مزد است. در تبصره یک ماده ۶۲ هم بیان شده که در مشاغل مربوط به خدمات عمومی نظیر آب، برق، اتوبوسرانی یا کارگاههایی که حسب نوع یا ضرورت کار و یا توافق طرفین به طور مستمر روز دیگری به عنوان روز تعطیل در نظر گرفته شود، همان روز تعیین شده در حکم روز تعطیل هفتگی خواهد بود.
به هرحال تعطیل کردن یک روز معین در هفته اجباری است. کارگرانی که به هردلیلی در روز جمعه کار میکنند، در ازای عدم استفاده از روز تعطیل، ۴۰ درصد اضافه بر مزد دریافت میکنند.
براساس تبصره ۲ ماده ۶۲، در صورتی که روزهای کار در هفته کمتر از شش روز باشد، مزد روز تعطیل هفتگی کارگر معادل یک ششم مجموع مزد یا حقوق دریافتی وی در روزهای کار در هفته محاسبه خواهد شد.
طبق تبصره ۳ ماده ۶۲، کارگاههایی که با انجام ۵ روز کار در هفته و ۴۴ ساعت کار قانونی کارگرانشان از دو روز تعطیل استفاده میکنند، مزد هر یک از دو روز تعطیل هفتگی برابر با مزد روزانه کارگران خواهد بود.
ساعت کار هفتگی
همانطور که در بالا گفتیم در ماده ۵۱ قانون کار، ساعت کار هفتگی مجاز برای کارگران ۴۴ ساعت در هفته تعیین شده است. همچنین در تبصره ۱ ماده ۵۱ قانون کار نوشته شده است که طرفین قرارداد یعنی کارگر و کارفرما میتوانند با توافق یکدیگر ساعتهای کاری را در برخی روزها بیشتر و برخی روزها کمتر تعیین کنند.
البته این کم یا زیاد کردن ساعت کاری با شرط این است که باز هم ساعتهای کاری در هفته بیشتر از ۴۴ ساعت نشود. همچنین در صورتی که زمان کارکرد یک کارگر در طول هفته از ۴۴ ساعت بیشتر شود، کارفرما موظف است به ازای ساعتهای اضافهکاری به کارگر حقوق بیشتری پرداخت کند.
در تبصره ۲ ماده ۵۱ هم بیان شده که در کارهای کشاورزی کارفرما میتواند با توافق کردن با کارگران یا با توافق با نمایندگان آنها، ساعت کار در شبانهروز را با توجه به کار، عرف و فصلها مشخص کند.
ساعت کار ماهانه
اما ساعات کاری ماهانه کارگران به چه شکل محاسبه میشود؟
بسیاری به اشتباه تصور میکنند ساعات کاری ماهانه کارگران ثابت و ۱۹۲، ۲۱۹ یا ۲۲۰ ساعت است. در صورتیکه ساعات کاری ماهانه براساس موظفی هر ماه محاسبه میشود و بسته به تعداد روزهای کاری ماه متغیر است. این شامل تعطیلات رسمی و روز کارگر با مزد بوده و اضافهکاری با حقوق اضافی پرداخت میشود.
در ماده ۶۳ قانون کار نوشته شده است که علاوه بر تعطیلات رسمی کشور، روز ۱۱ اردیبهشت ماه که روز کارگر است، جزء تعطیلات رسمی کارگران محسوب میشود و مانند روزهای جمعه بابت آن به کارگران حقوق پرداخت میشود.
جدول ساعت کاری ۱۴۰۴
جدول ساعت کاری ۱۴۰۴، مطابق با تعریف آن در قانون کار از ابزارهای بسیار مهم برای محاسبه حقوق و دستمزد است. با توجه به اینکه تعداد روزهای کاری و تعطیلات رسمی در هر ماه تفاوت دارد، ساعات کاری ماهانه نیز عدد ثابتی نیست و لازم است برای هر ماه از فرمول محاسبه ساعت کاری مجزا استفاده شود.
| جدول ساعات کار سال ۱۴۰۴ طبق قانون کار | |||||
| ماه | روزهای ماه | جمعه | تعطیلات رسمی | روزهای کاری | ساعات کار موظفی |
| فروردین | ۳۱ | ۵ | ۶ | ۲۰ | ۱۴۷ |
| اردیبهشت | ۳۱ | ۴ | ۲ | ۲۵ | ۱۸۳ |
| خرداد | ۳۱ | ۵ | ۳ | ۲۳ | ۱۶۹ |
| تیر | ۳۱ | ۴ | ۲ | ۲۵ | ۱۸۳ |
| مرداد | ۳۱ | ۵ | ۱ | ۲۵ | ۱۸۳ |
| شهریور | ۳۱ | ۴ | ۳ | ۲۴ | ۱۷۶ |
| مهر | ۳۰ | ۴ | ۰ | ۲۶ | ۱۹۱ |
| آبان | ۳۰ | ۵ | ۰ | ۲۵ | ۱۸۳ |
| آذر | ۳۰ | ۴ | ۱ | ۲۵ | ۱۸۳ |
| دی | ۳۰ | ۴ | ۲ | ۲۴ | ۱۷۶ |
| بهمن | ۳۰ | ۴ | ۲ | ۲۴ | ۱۷۶ |
| اسفند | ۲۹ | ۵ | ۱ | ۲۳ | ۱۶۹ |
انواع ساعت کاری در قانون کار
انواع ساعت کاری که در مادههای ۵۱ تا ۶۱ قانون کار در فصل مدت کار به آن اشاره شده، به شرح زیر است:
ساعت کاری اداره کار
تایم کاری وزارت کار به عنوان یک ارگان دولتی، مطابق با قوانین تعیین شده در قانون کار است. مدت ساعت قانونی کار معین شده از سوی وزارت کار، برای شغلهای عادی همان ۸ ساعت در روز و ۴۴ ساعت در هفته در نظر گرفته میشود.
برای محاسبه تعداد ساعت کار کارگر در هفته، ماه و سال فقط یک فرمول ساده وجود دارد که میتوانید از آن برای محاسبه میزان ساعت کار خود استفاده کنید. برای اینکه مثلاً ساعت کار هفتگی خود را به دست آورید، تعداد روزهای کاری به غیر از تعطیلات و جمعهها را در عدد ۷.۳۳ ضرب کنید.
ساعت نوبت کاری در قانون کار
نوبتکاری، طبق ماده ۵۵ قانون کار، سیستمی است که در آن کارگران بهصورت چرخشی در شیفتهای صبح، عصر یا شب فعالیت میکنند که پوشش ۲۴ ساعته فعالیتهای کاری فراهم شود. این سیستم با ایجاد انعطافپذیری در مدیریت نیروی کار، مزایای ویژهای به همراه دارد:
۱. افزایش دستمزد: براساس ماده ۵۶ قانون کار، کارگران در نوبتکاری از مزایای فوقالعاده برخوردار میشوند:
۱۰٪ اضافه برای شیفتهای صبح و عصر.
۱۵٪ اضافه برای شیفتهای صبح، عصر و شب.
۲۲.۵٪ اضافه برای شیفتهای دوگانه شامل شیفت شب.
۲. محدودیت ساعات کاری: طبق ماده ۵۷، مجموع ساعات کاری در یک دوره چهار هفتهای نباید از ۱۷۶ ساعت بیشتر شود.
ساعت شب کاری در قانون کار
طبق ماده ۵۳ قانون کار، شب کاری یا شیفت شب به بازهٔ زمانی ۲۲:۰۰ تا ۶:۰۰ گفته میشود. همچنین براساس ماده ۵۸، کارگران غیرنوبتی شیفت شب، ۳۵٪ فوقالعاده مزد ساعتی دریافت میکنند. در کارهای مختلط (ترکیبی از روز و شب)، ساعات شبانه نیز با همین ضریب محاسبه میشود.
نکته مهم
انجام اضافهکاری در شیفت شب ممنوع و برای کارگران نوجوان (زیر ۱۸ سال) کاملاً غیرمجاز است.
ساعت اضافه کاری در قانون کار
اضافه کاری در قانون کار به ساعاتی گفته میشود که کارگر بیش از ۴۴ ساعت در هفته یا ۸ ساعت در روز، طبق ماده ۵۱ قانون کار فعالیت کند. براساس ماده ۵۹، اضافه کاری نیازمند توافق بین کارگر و کارفرما بوده و حداکثر ۴ ساعت در روز مجاز است و باید حداقل ۴۰ درصد بیشتر از مزد ساعت کاری عادی پرداخت شود.
فرمول محاسبه اضافه کاری به این صورت است:
حقوق یک ساعت اضافه کاری = حقوق یک ساعت کار عادی × ۱.۴
ساعت تعطیل کاری در قانون کار
طبق مادههای ۶۲ و ۶۳ قانون کار، کار در روزهای تعطیل رسمی مانند جمعهها، یازدهم اردیبهشت ماه (روز کارگر)، عید نوروز و سایر تعطیلات رسمی، مشمول مقررات ویژهای میشود که با هدف تضمین حق استراحت هفتگی کارگران و جبران عادلانه فعالیت در این روزها طراحی شده است:
۱.مزد و مزایا:
در صورتیکه روزهای کار در هفته کمتر از شش روز باشد، مزد روز تعطیل هفتگی کارگر معادل یک ششم مجموع مزد یا حقوق دریافتی او در روزهای کار در هفته خواهد بود.
کارگرانی که به هر عنوان به این ترتیب روزهای جمعه کار میکنند، در مقابل عدم استفاده از تعطیل روز جمعه ۴۰% اضافه بر مزد دریافت خواهند کرد.
۲.شرایط انجام کار:
کارفرما نمیتواند کارگر را به فعالیت در روزهای تعطیل رسمی مجبور کند؛ انجام کار در این روزها نیازمند توافق کارگر و کارفرما است.
ساعت کاری موظفی در قانون کار
ساعت کاری موظفی در قانون کار، مطابق با ماده ۵۱ قانون کار به حداکثر ساعاتی گفته میشود که کارگر یا کارمند وظیفه دارد در طول هفته در اختیار کارفرما قرار دهد و برابر با ۴۴ ساعت در هفته یا ۸ ساعت در روز برای مشاغل عادی است. این ساعات به عنوان مبنای کار قانونی تعریف شده و شامل فعالیتهای معمول کاری در روزهای غیر تعطیل میشود.
اگر کارگر کمتر از این میزان کار کند، ممکن است از حقوقش کسر شود و اگر بیش از آن فعالیت کند، ساعات اضافی به عنوان اضافه کاری محسوب شده و مشمول دریافت ۴۰ درصد مزد بیشتر برای هر ساعت، طبق ماده ۵۹ قانون کار خواهد بود.
