قنات “وزوان” اصفهان یگانه قناتی است که معماری کامل یک سد زیرزمینی را با هفت دریچه دارد؛ سدی که برای یک منطقه خشک بهترین ایده برای ذخیره آب، آن هم در زیرِ زمین است.
سد زیرزمینی قنات وزوان بی‌شک در شمار عجایب قنات‌های ایران است که متخصصانِ آن را سند افتخار نامیده‌اند.
گفتنی است؛ قنات وزوان قبل از اسلام و در زمان ساسانیان در ۲ کیلومتری شمال شهر وزوان احداث شده و مادر چاه آن در جنوب شهر میمه در استان اصفهان قرار دارد وزوان شهری است قدیمی در ۹۰ کیلومتری شمال اصفهان و در میان دشت میمه واقع گردیده است.
وزوان از شمال با میمه از جنوب با روستای ونداده از غرب با روستای ازان و از شرق با روستاهای مراوند و ابیانه همسایه است.
طول قنات وزوان یک هزار و ۸۰۰ متر و عمق مادر چاه آن ۱۸ متر و دارای ۶۴ حلقه چاه است. در مسیر کوره قنات ۳ سد زیرزمینی احداث شده که بزرگ‌ترین آن در حدود یک هزار ۲۰۰ متری از مادر چاه در عمق ۱۶ متری احداث شده و مهم‌ترین ویژگی آن امکان بستن دریچه خروجی قنات در فصل زمستان است. با این کار آب در فصل زمستان در دریاچه قنات ذخیره شده و در فصل بهار با باز کردن آن، آب بیشتری در دسترس کشاورزان منطقه قرار می‌گیرد.
قنات بزرگ و تاریخی وزوان دارای سد زیرزمینی بوده و قادر به ذخیره آب در فصولی که کشاورزان نیاز به آب ندارند می‌باشد.
قدمت این قنات به حدود ۲۰۰۰ سال پیش می‌رسد و باستان شناسان ژاپنی پس از بازدید این قدمت را تایید نموده و این قنات تاریخی را یکی از نادرترین قنوات جهان معرفی کرده‌اند.
همچنین قنات بزرگ وزوان از سوی یونسکو به عنوان یکی از اعجاب انگیزترین قنات‌های جهان شناخته شده است.
قنات فقط کندن زمین و آب جاری‌شدن نیست. یعنی این کار هست اما به نظر من معنی‌های عمیق‌تری هم دارد. حس می‌کنم هر جا که قناتی حفر شده اهالی آنجا با سخت‌کوشی می‌خواستند زندگی را بیشتر به جریان بیندازند تا نسل بعد از خودشان یک خدابیامرزی درست و حسابی به آنها بگوید. چند هزار سال پیش مردم شهرستان وزوان در اصفهان یک قنات خارق‌العاده و خاص را به نام قنات وزوان از دل زمین حفر کردند. این قنات با معماری و کاربرد منحصربه‌فردش به یکی از جاهای دیدنی شاهین شهر و میمه تبدیل شده.
قنات وزوان کجاست؟
لوکیشن قنات وزوان روی گوگل مپ
قنات وزوان در شمال استان اصفهان و شهرستان وزوان قرار دارد. اگر بخواهم آدرس این قنات را از طرف شاهین‌شهر اصفهان بدهم باید بگویم که در بخش میمه این شهرستان قرار گرفته است.
تاریخچه قنات وزوان
برای قدمت قنات وزوان حدس و گمان‌های مختلفی وجود دارد. اهالی وزوان می‌گویند این قنات حدود ۲۵۰۰ تا ۳۰۰۰ سال قدمت دارد و باستان‌شناسان معتقدند قدمت قنات وزوان به دوره ساسانیان برمی‌گردد یعنی حداکثر ۱۷۹۴ سال عمر دارد. خیلی نباید درگیر این اعداد شد چون هر کدام از این عددها را که برای عمر قنات وزوان درست بدانیم فرقی نمی‌کند باز هم به قدمتی دورودراز می‌رسیم.
در زمان قدیم قنات وزوان و سد آن حفر و ایجاد شد تا مردم مشکل کم‌آبی نداشته باشند. در آن زمان به هر نفر سهم مشخصی از آب قنات وزوان را می‌دادند که این سهم نامش حبه بود. هر کس نهایتا می‌توانست ۱۰ حبه و حداقل نیم یا یک‌چهارم حبه از آب قنات را داشته باشد. درواقع سهم هر کس به اندازه زمین زیر کشتش بود. حالا هم صاحب آب این قنات مردم هستند که می‌توانند آن را بین خودشان معمامله کنند.
قنات وزوان با اینکه یکی از شگفت‌انگیزترین جاهای دیدنی اصفهان است اما به مرور زمان قسمت‌هایی از این قنات مثل شاخه‌ها و چاه‌هایش به خاطر بی‌توجهی مسئولان و ندانم‌کاری بعضی از افراد آسیب دیده است. واقعا مایه تاسف است که بعضی از آدم‌ها در قنات وزوان زباله و لاشه حیوانات را می‌ریزند.
ما در ایران حدود ۳۸ تا ۴۰ هزار قنات داریم که از بین این همه فقط ۱۱ تا از آنها به ثبت جهانی رسیده است. قنات وزوان با قدمت تاریخی، سد زیرزمینی و معماری خاصش جزو این ۱۱ قنات است که در لیست میراث جهانی یونسکو و آثار ملی ایران دیده می‌شود.
در مقاله‌های مختلف گردشگری نوشته شده قنات وزوان از جاهای دیدنی اصفهان است اما به نظر من این قنات با قدمت چندین هزار ساله و تامین آب مردم چیزی بیشتر از یکی از جاهای دیدنی شاهین شهر و میمه و اصفهان است. نام‌های دیگر قنات وزوان سروارچه، قنات بزرگ و قنات پاقلعه است و یک متخصص قنات می‌گوید این قنات اولین و کامل‌ترین قنات در دنیاست پس باید نامش را سد افتخار یا قنات افتخار گذاشت.
اسم قنات وزوان از کجا آمده؟
همان‌طور که گفتم قنات وزوان در شهرستان وزوان قرار گرفته و خب واضح است که نام‌گذاری این قنات هم به موقعیت مکانیش ربط دارد. اما اینکه خود کلمه وزوان به چه معنی است؛ در نوشته‌های قدیمی این کلمه با عبارت چشمه و محل آب معنی شده و همچنین کتاب فرهنگ دهخدا در این‌باره نوشته که به معنای وزیدن باد است.
معماری قنات وزوان
قنات وزوان در یک لایه رسوبی- سنگی و منطقه شیب‌دار قرار گرفته و آب آن به دلیل همین سطح شیب‌دار جاری می‌شود. مشخصات هر قنات با معیارهایی مثل طول قنات، تعداد حلقه چاه و شاخه‌ها بیان می‌شود.
در طول زمان احتمالا از اندازه قسمت‌های مختلف قنات وزوان کم شده و حتما این اندازه‌های الان با چند قرن پیش فرق داشته است. برای مثال در چند قرن پیش طول قنات وزوان به ۳۶۰۰۰ متر هم می‌رسیده اما الان خیلی از این مقدار کمتر شده و حدود ۱۸۰۰ متر طول دارد. عمق مادر چاه این قنات یعنی عمق اولین چاه به ۱۸ متر می‌رسد.
ویژگی دیگر قنات وزوان این است که یک شاخه اصلی و دو شاخه فرعی و ۶۴ حلقه چاه دارد و از بین شاخه‌های این قنات فقط یکی از آنها باقی مانده است. میزان آب‌دهی این قنات همیشه ثابت نیست و گاهی خیلی زیاد است و گاهی‌کمتر. یک منبع معتبر گفته که حدود آب‌دهی این قنات بین ۲۳ تا ۵۰ لیتر در ثانیه است و اگر قنات در اوج حالت آب‌دهی خودش باشد تا ۱۰۰ لیتر در ثانیه هم آب‌دهی دارد.
ویژگی اصلی قنات وزوان
کمی آن‌طرف‌تر از دهانه یا مظهر قنات، بعد از پله‌های زیرزمینی قسمتی به نام بند قنات به چشم میخورد. در این قسمت دیوار بلند و ضخیمی را از جنس ساروج (مخلوط آهک، رس و آب) ساخته‌اند که همان سد قنات وزوان است؛ همان سدی که حلال مشکل کم‌آبی شده و معماری و کاربرد هیچ‌کدام از قنات‌های سددار ایران به گرد این سد نمی‌رسد.
بهترین زمان بازدید از قنات وزوان
شهرستان وزوان در تابستان هوایی گرم و خشک دارد و در فصل زمستان هم سرد می‌شود پس اگر می‌خواهید زمانی به قنات وزوان بروید که خوش‌آب‌وهوا باشد، فصل بهار بهترین زمان است. بهتر است بعد از تعطیلات نوروز به این قنات بروید تا هم خلوت‌تر و هم هزینه‌ها پایین‌تر باشد.
